Emansipasi dan nasionalisme dalam politik wanita Melayu pra merdeka: sorotan memoir Khatijah Sidek, Aishah Ghani dan Shamsiah Fakeh

Abstract

Lembaran baharu politik masyarakat Melayu pasca Perang Dunia Kedua menyaksikan penentangan Malayan Union 1946 yang mencetuskan fenomena baharu penyertaan politik wanita Melayu. Wadah politik wanita Melayu ketika itu ialah sayap parti politik berideologikan nasionalisme iaitu Kaum Ibu UMNO di bawah United Malays National Organization (UMNO) dan Angkatan Wanita Sedar (AWAS) yang dinaungi Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM). Perjuangan kemerdekaan tanah air secara tidak langsung telah menenggelamkan citra ‘emansipasi wanita’ dalam naratif politik wanita Melayu. Maka, artikel ini menyingkap citra emansipasi wanita dalam politik wanita Melayu dengan menggariskan tiga objektif. Pertama, menjelaskan sebab utama politik wanita Melayu ditenggelami naratif nasionalisme. Kedua, menghubung kait pengalaman peribadi tokoh politik wanita Melayu dengan perjuangan mendapatkan dan mengisi kemerdekaan tanah air. Ketiga, menjelaskan sifat hubungan emansipasi wanita Melayu dan nasionalisme. Sehubungan itu, sumber kajian ini menggunakan sepenuhnya memoir yang dikarang oleh Khatijah Sidek, Aishah Ghani dan Shamsiah Fakeh. Kajian ini mendapati memoir sebagai sumber sejarah menawarkan sudut pandang emansipasi wanita yang sebelumnya itu kurang jelas dalam dokumen rasmi kerajaan dan parti politik. Berdasarkan memoir Khatijah Sidek, Aishah Ghani dan Shamsiah Fakeh, pengalaman peribadi berdimensi gender telah dipolitikkan dalam perjuangan kemerdekaan. Sehubungan itu, ia memperlihatkan hubungan agenda emansipasi wanita dan nasionalisme bersifat dua dimensi iaitu (i) harmoni dan (ii) konflik.